31 Μαρτίου 2015

Το μαύρο κουτί

Ακούγοντας τις λέξεις “μαύρο κουτί”, η σκέψη πιθανόν πηγαίνει στη “συσκευή καταγραφής στοιχείων πτήσης”. Ίσως οι περισσότεροι να μη γνωρίζουν ότι αυτή η συσκευή, που χρησιμοποιείται στις αεροπορικές μεταφορές, περιέχεται σε ένα κουτί το οποίο δεν έχει μαύρο χρώμα αλλά έντονο πορτοκαλοκόκκινο, προκειμένου να εντοπίζεται ευκολότερα σε περίπτωση ατυχήματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο όρος “μαύρο κουτί” είναι ανεπίσημος, αλλά χρησιμοποιείται ευρύτατα από τα μέσα ενημέρωσης και στο διαδίκτυο [1].

Ωστόσο, στην επιστήμη και την τεχνολογία, ένα μαύρο κουτί είναι μία διαδικασία, συσκευή, σύστημα ή αντικείμενο που μπορεί να θεωρηθεί αποκλειστικά και μόνο από τα δεδομένα εισόδου και εξόδου, χωρίς καμία γνώση της εσωτερικής λειτουργίας του, δηλαδή η εφαρμογή του είναι αδιαφανής (μαύρη). Τα δεδομένα εισόδου είναι οι πόροι που έχουμε στη διάθεσή μας, ενώ τα δεδομένα εξόδου είναι το αποτέλεσμα (οι επιθυμητοί στόχοι) [2], [3].

Ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι ένα μαύρο κουτί, αφού κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τις εσωτερικές διεργασίες που συντελούνται. Η διατύπωση μιας ερώτησης και η έκφραση μιας απάντησης δεν αποτελούν παρά μόνο τα δεδομένα εισόδου και εξόδου. Η αναζήτηση της αλήθειας, ως προς τη μέθοδο που εφαρμόστηκε για την μετατροπή των ερεθισμάτων σε αντιδράσεις, δεν είναι εφικτή. Έρχονται τώρα κάποιοι και προσπαθούν να βρουν τις εξηγήσεις σε συμπεριφορές και λόγια ερμηνεύοντας τα πάντα ασταμάτητα. Η ενθουσιώδης σκέψη ότι ένα σημαίνον έχει πολλά σημαινόμενα μοιάζει ξανά και ξανά ως μία νέα ανακάλυψη. Όσοι με υπερβολικό ζήλο σχολιάζουν τα δεδομένα πριν τα γεγονότα (αλλά κυρίως χωρίς την επαφή τους με αυτά) δεν απέχουν πολύ από τους κουτσομπόληδες που διαδίδουν συκοφαντίες. Τα ενδεχομένως, πιθανόν και ίσως διαμορφώνουν τη γνώμη μέσα από μία διαδικασία χαλασμένου τηλέφωνου όπου τεχνηέντως παραλείπονται στοιχεία.

Οι ερμηνείες δίνουν και παίρνουν, ιδιαίτερα όταν ένα οποιαδήποτε σύστημα βρίσκεται στην επεξεργασία των δεδομένων εισόδου, δίχως να έχουν εξαχθεί αποτελέσματα, κι ενώ δεν υπάρχει πρόσβαση στη λειτουργία. Προβάλλονται απόψεις, κρίσεις, θέσεις, πεποιθήσεις, αντιλήψεις, εντυπώσεις (τι ωραίες λέξεις!) όχι εκ του αποτελέσματος αλλά βάσει του τι μέλλει γενέσθαι. Γεμίσαμε προφήτες, καθώς όλο και πιο πολλοί έχουν την αίσθηση, διαίσθηση και έκτη αίσθηση του τι πρόκειται να συμβεί. Η αλήθεια (τους) καταγράφεται μέσα από ένα παιχνίδι λέξεων και βερμπαλισμού, χωρίς ίχνος επιστημονικής τεκμηρίωσης. Για να πείσουν ως προς την αντικειμενικότητα βαφτίζουν πασιφανές και προφανές αυτό που κανείς δεν βλέπει. Λένε: «από τα λόγια είναι… ολοφάνερο», και ο αποδέκτης λυπάται που δεν το αντιλήφθηκε πρώτος.

Όμως, οι σημασίες είναι όπως οι αποχρώσεις. Πρόκειται για δεδομένα εξόδου κατόπιν αντιληπτικών διεργασιών. Για παράδειγμα, το λευκό είναι το πλήρες ταίριασμα των επιμέρους χρωμάτων που συνθέτουν το φως. Αυτή η σύνθεση των ακτινοβολιών, που λαμβάνει χώρα στον εγκέφαλο, ερμηνεύεται ως λευκό. Αν η έννοια της αλήθειας συμβολίζεται με το λευκό (παρουσία φωτός) και η απόκρυψή της με το μαύρο (απουσία φωτός), τότε όλες οι αποχρώσεις αποτελούν ερμηνείες που κυμαίνονται από την ορθότητα ως το ψέμα. Οι ερμηνείες είναι όσες και οι αποχρώσεις, δηλαδή άπειρες, ενώ το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι η υποκειμενικότητά τους.

Σύμφωνα με τη “μέθοδο του μαύρου κουτιού”, οι επιθυμητοί στόχοι επιτυγχάνονται με βάση τις διαδικασίες που απαιτούνται, για να μετατραπούν τα δεδομένα εισόδου σε δεδομένα εξόδου, αλλά και από τα προαπαιτούμενα για την εξεύρεση λύσεων ή την επιτυχία μιας διαδικασίας [4]. Θέτονται, λοιπόν, κάποιοι όροι οι οποίοι εφαρμόζονται με μία μέθοδο. Θα μπορούσα να χαρακτηρίσω τον αποπροσανατολισμό, την προπαγάνδα και τη δημιουργική ασάφεια ως ορισμένες από τις μεθόδους του μαύρου κουτιού του μυαλού, που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην επιβολή εξουσίας. Στην πρώτη περίπτωση τα εξαγόμενα αποτελέσματα δίνονται με απόκρυψη των όρων και την απομάκρυνση από την ορθή κατεύθυνση. Στη δεύτερη περίπτωση συμβαίνει ό,τι και με τον αποπροσανατολισμό αλλά με αλλοίωση ή καταστροφή των όρων. Στην τρίτη περίπτωση οι όροι μπορούν ή μπορεί να οδηγήσουν στην ορθή κατεύθυνση, αλλά το μονοπάτι δεν είναι ξεκάθαρο, γι’ αυτό τα συμπεράσματα αιωρούνται μεταξύ ικανότητας και αβεβαιότητας ως προς την επίτευξη των στόχων. 

Ο ζωγράφος Rene Magritte με τον πίνακά του μας προκαλεί να αμφισβητήσουμε ό,τι βλέπουμε και ό,τι νομίζουμε πως ξέρουμε. Πιστεύω ότι η δύναμη, γι’ αυτήν την αμφισβήτηση, βρίσκεται στις εσωτερικές διεργασίες που ενισχύονται από άλλες τεχνικές, όπως η μάθηση και η μνήμη. Με αυτόν τον τρόπο, οι φιλτραρισμένες αισθήσεις μας θα αναδείξουν την πραγματικότητα μετατρέποντας κάθε ερμηνεία σε συναίσθηση.


Εικόνα:
Rene Magritte (1928). Ο Ψεύτικος Καθρέφτης (The False Mirror). Διαθέσιμη στο <http://www.renemagritte.org/the-false-mirror.jsp#prettyPhoto>

Πηγές:
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Flight_recorder#cite_note-BBC-11
[2] http://en.wikipedia.org/wiki/Black_box

[3], [4] http://www.innosupport.net/uploads/media/GR_3_1_01.pdf

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου